Rynek w Kołaczycach

Kołaczyce to jedna z najbardziej znanych miejscowości w okolicy Jasła

           Usytuowana na wzniesieniu, w miejscu z natury obronnym. Już we wczesnym średniowieczu istniała tu osada rolnicza. Nie wiadomo, kiedy otrzymała ona prawa miejskie, w każdym razie ich odnowienia dokonał w 1354 roku król Kazimierz Wielki. Podobnie jak inne miejscowości w pobliżu Jasła, Kołaczyce były własnością opactwa benedyktynów z Tyńca aż do pierwszego rozbioru Polski. Plagą tamtych czasów były częste najazdy sąsiadów i pożary. I tak w 1475 roku miasto zostało spustoszone przez oddziały króla węgierskiego Macieja Korwina. W 1540 roku zabudowę Kołaczyc wraz z kościołem strawił pożar. Kolejny miał miejsce w roku 1598, następny w 1709 roku, kiedy spłonęło kilka domów, latem 1884 roku spaliło się 86 domów i 20 stodół. W 1915 roku w czasie bitwy między Austriakami a Rosjanami, wskutek ostrzału artyleryjskiego miasteczko stanęło w płomieniach i doszczętnie spaliły się 42 domy. Z upadku, do którego przyczyniły się zniszczenia wojenne, Kołaczyce już się nie podniosły. Przez wieki posiadały status miasteczka by w 1934 roku utracić prawa miejskie.

           W niszczonym i palonym w ciągu wieków miasteczku zachowało się niewiele obiektów zabytkowych. Środek Kołaczyc zajmuje Rynek. Powstał on wraz z układem miejskim w 1339 roku kiedy lokowano miasto na prawie magdeburskim. Układ taki jest charakterystyczny dla części miast Podkarpacia i charakteryzuje się podziałem na 9 pól. Rynek ma wymiary 90 x 67,5 m i powierzchnię 0,6 ha. Wnętrze otaczają 4 pojedyncze bloki zabudowy o głębokości 1 sznura (dawna jednostka miary). Bloki podzielono na tzw. kurie, czyli działki siedliskowe. Pierwotnie pierzeje były zabudowane domami drewnianymi, parterowymi, prawdopodobnie usytuowanymi kalenicowo. Zabudowa ta uległa do dnia dzisiejszego transformacji - obecnie domy są murowane, usytuowane szczytowo, częściowo piętrowe.

           Tuż przy Rynku stoi budynek szkolny z wieżą niesłusznie uważany za ratusz oraz kilka zabytkowych zabudowań mieszczańskich - murowanych i drewnianych z XVIII i XIX wieku. Na szczególną uwagę zasługują: murowany dom, zajazd z przełomu XVIII i XIX stulecia oraz podcieniowy, zrębowy drewniany dom z kolumnami o polskim dachu z 1792 roku, należący do najstarszych i najlepiej zachowanych zabytków drewnianej architektury mieszczańskiej Podkarpacia.

           W budynku z końca XVIII wieku znajduje się Regionalna Izba Pamięci - izba muzealna, w której zgromadzono liczne zbiory zabytków sztuki ludowej i dawnych sprzętów użytkowych oraz pamiątek historycznych z terenu gminy. Osobliwością zbioru są liczne, piękne muszle zebrane z całego świata i przekazane przez osiadłego w Kanadzie byłego mieszkańca Kołaczyc. Izbę prowadzi działające od 1986 roku Stowarzyszenie Miłośników Kołaczyc. Jest ona otwierana na zamówienie chętnych do jej zwiedzania. Na kołaczyckim Rynku znajduje się również interesująca fontanna popularnie zwana "Bartkiem" przedstawiająca chłopca trzymającego na głowie płaską wazę, z której tryska woda. Ufundowana została w 1880 roku przez hrabiego Łosia z Brzysk.

           Na skraju południowej części Rynku stoi kapliczka o wysokości 3,5m wzniesiona na planie kwadratu i nakryta namiotowym daszkiem wspartym na czterech kamiennych filarach. Filary wsparte na cokołach połączonych ozdobnymi, kutymi żeliwnymi balustradami. Na dwóch cokołach, w płycinach wyryte są napisy: "Bojownikom na chwałę RP 1830-1831 1863 1914-1920 1939" oraz "Królowo Korony Polskiej Broń Nas". Sufit kapliczki ozdobiony puttami i monogramem MB w wieńcu. Wewnątrz kapliczki, na wysokim cokole z wyrytą datą 1803, na głowicy, na symbolicznej kuli ziemskiej oplecionej wężem stoi figura Matki Bożej Niepokalanej. Postać Matki Bożej przedstawiona jest w pozycji stojącej, w kontrapoście, z gwieździstą aureolą nad głową, prawą dłonią przyciśniętą do serca i opuszczoną lewą ręką z lilią w dłoni.

            Na początku XXI wieku Rynek kołaczycki zmodernizowano ale parkingi i ruch kołowy na rynku zostawiono.

źródła:

Bata A.: Jasło i okolice, Krosno 1996

Hap W.: Przewodnik po Jaśle i jasielszczyźnie, Jasło 2007

Rejestr zabytków nieruchomych - województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, dostęp 15 lutego 2023